Paragraaf 2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Wij voeren actief beleid op de beheersing van de risico’s die de gemeente loopt. Gekeken wordt naar de maatregelen die worden getroffen om de risico’s af te dekken. Voor de risico’s waarvoor geen maatregelen getroffen kunnen worden bijvoorbeeld omdat het verzekeren ervan te duur zou zijn, wordt ingeschat welke buffer noodzakelijk is. Dit is de benodigde weerstandscapaciteit. Op basis van de continu geïnventariseerde risico’s en de beschikbare financiële middelen (beschikbare weerstandscapaciteit) is het weerstandvermogen berekend. In dit risicoprofiel worden de belangrijkste trends en ontwikkelingen benoemd en meegewogen.

Door actieve risicobeheersing hebben wij in beeld wat de risico’s zijn en is het mogelijk om het weerstandsvermogen te bepalen. Alle risico’s worden voor zover mogelijk tweemaal per jaar herijkt en er wordt continu geanticipeerd op nieuwe risico’s. Het getoonde risicoprofiel is bepaald vanuit de inventarisatie en analyse zoals uitgevoerd tot en met 6 januari 2025. We kijken vanuit de huidige omstandigheden vooruit met als doel een actueel risicoprofiel te presenteren waarin rekening wordt gehouden met realistische scenario’s voor de nabije toekomst.

De belangrijkste trends en ontwikkelingen die van invloed zijn op het risicoprofiel worden kort toegelicht. De gevolgen van externe invloeden zoals de inflatie, de krappe arbeidsmarkt maar ook de bezuinigingen op de lokale overheid laten zich zien en voelen over de hele breedte van het risicoprofiel. De bedrijfsvoeringsrisico’s zijn als cluster opgenomen in het risico ten aanzien van de taken die zijn belegd bij De BedrijfsvoeringsPartner. Het risicoprofiel is opgebouwd uit risico-inschattingen waarbij de slechtst mogelijke financiële scenario’s worden getoond, zoals deze op dit moment kunnen worden gedaan.

Op basis van de ingevoerde risico's is een zogeheten risicosimulatie uitgevoerd. Wij doen dit met behulp van risicoanalysesoftware. Hiermee kunnen we met alle risico’s die we lopen 100.000 keer doen alsof deze in meer of mindere mate optreden om zo nauwkeuring mogelijk in te kunnen schatten welke financiële buffer er op dit moment tenminste nodig is. We doen dit vooral omdat het reserveren van het maximale bedrag € 8.919.500 ongewenst is. De risico's zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden.

In deze paragraaf worden de belangrijkste trends en ontwikkelingen in relatie gebracht met de financiële risico’s van de gemeente. De gemeente kan onzekerheden positief beïnvloeden door investeringen te doen en maatregelen te treffen. In deze paragraaf worden onzekerheden en risico’s kort toegelicht en daarbij worden negatieve scenario’s als input gebruikt.

1. Risico’s bij uitvoering wet- en regelgeving Informatieveiligheid en Privacy: de wet- en regelgeving op het gebied van informatiebeveiliging stelt harde toenemende eisen aan de invulling en inrichting van techniek, competenties en capaciteit. De gemeente is eindverantwoordelijk en stelt alles in het werk om compliant te zijn.
   Het beschikbaar hebben van een goed werkende, moderne en veilige digitale product- en dienstverlening gaat gepaard met continu oplopende kosten op het gebied van noodzakelijk onderhoud, beheer en beveiliging. De gemiddelde kosten op ICT gebied per inwoner per jaar hebben zich inmiddels ontwikkeld tot € 106. Dit sluit aan bij het landelijke beeld.
   De risico’s op het gebied van ICT en Informatiebeveiliging en Privacybescherming die worden opgenomen in het risicoprofiel zijn van grote invloed op het gehele risicoprofiel. Een belangrijk deel van de risico’s die de gemeente loopt op informatieveiligheid en privacy zijn onderdeel van de bedrijfsvoering en van invloed op het hiernavolgende risicocluster over alle taken die de BedrijfsvoeringsPartner invult voor en namens de gemeente.
2. Risico dat De BedrijfsvoeringsPartner taken niet kan uitvoeren binnen beschikbaar gestelde budget: de (niet primaire) taken die vallen onder het technische beheer en het ondersteunen van de product- en dienstverlening van de gemeente(n) vormen het risicoprofiel voor de organisatie en bijbehorende dienstverlening die per 1 januari 2024 door De BedrijfsvoeringsPartner wordt uitgevoerd. Deze bedrijfsvoeringsrisico’s vormen dus het risicoprofiel van De BedrijfsvoeringsPartner waarvoor Ridderkerk naar rato een deel van de risico’s afdekt. De technische ontvlechting van de gemeentelijke omgeving naar meerdere omgevingen heeft de complexiteit van de beheer- controle en beveiligingstaken doen toenemen. In lijn met het landelijke beeld is het aanhoudend lastig om te werven op de diverse specialistische functies. De capaciteitsbelasting van de BedrijfsvoeringsPartner is door het ontvlechten ook toegenomen.
   Daarentegen ligt er een bezuinigingstaakstelling bij De BedrijfsvoeringsPartner. Met het mogelijk doorvoeren van bezuinigingen op de bedrijfsvoering is het evident dat de risico’s voor de gemeente en De BedrijfsvoeringPartner dan ook toe zullen nemen. De gemeente heeft al jaren, veelal door externe invloeden, te maken met groeiende verwachte uitgaven. Belangrijke oorzaak zijn de gedecentraliseerde taken bij nieuwe en/of gewijzigde wetgeving en onlosmakelijk de ondersteuning hierop welke toe blijft nemen terwijl adequate financiering vanuit de rijksoverheid ver achterblijft.
3. De zorgwaarde in de Jeugdwet zal naar verwachting ook in 2025 toe blijven nemen. De gemeente neemt alle mogelijke maatregelen om de kosten te beheersen en de efficiëntie van de jeugdhulp te verbeteren. Zoals aangegeven ontbreekt het in de gehele keten aan voldoende capaciteit.
4. In de uitvoering van de Participatiewet (BUIG) is ook voor 2024 een kostenstijging voorberekend. De caseload laat een aanhoudend langzaam stijgende trend zien en blijft de uitstroom achter op de instroom. Over 2024 is er wederom sprake van een overschrijding. Deze overschrijding van het beschikbaar gestelde budget is echter gehalveerd in vergelijking met 2023.
5. Risico’s niet te dekken binnen grondexploitaties: op het moment van opstellen van het risicoprofiel wordt er rekening gehouden met een risico dat buiten de reserves van de grondexploitaties kan vallen van € 256.000.
6. Schuldhulpverlening, bijzondere bijstand (open eind-regelingen): de groep huishoudens die het risico loopt de vaste lasten niet meer te kunnen betalen neemt toe en beperkt zich niet tot alleen de lage inkomens. Een groeiende groep inwoners en ondernemers zal naar verwachting een beroep gaan doen op ondersteuning bij het voorkomen/beperken van schulden en/of faillissement. De kosten van bijzondere bijstand en schuldhulpverlening zullen de komende jaren waarschijnlijk nog licht blijven stijgen.
7. In de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning blijven de kosten landelijk toenemen en zal de vraag ook hoog blijven. Het CPB berekent tot en met 2026 een toename in kosten van 1,5% per jaar. De invoering van de inkomensafhankelijke eigen bijdrage per 2026 kan gaan leiden tot enige terugdringing van de kosten.
8. Het risico dat gesubsidieerde instellingen lopen op mogelijke tekorten blijft aanwezig en kan zelf toe gaan nemen wanneer er door noodzakelijke bezuinigingen keuzes gemaakt moeten worden. Vooralsnog nemen we dit risico onveranderd op in het risicoprofiel maar kan dit richting 2026 veranderen.
9. Het decentraliseren van (nieuwe) taken van de hogere overheid naar de gemeente levert risico’s op voor de gemeente. Het is zo dat er veel nieuwe taken worden belegd bij de gemeente waarvoor de gemeente de uitvoerbaarheid moet borgen in de organisatie. Doorgaans is de financiering vanuit de rijksoverheid in het geheel niet passend bij nieuwe taken die bij de lokale overheid worden belegd.
10. Rondom arbeidsongeschikt van collegeleden is er voor gekozen om dit niet af te dekken met een verzekering, maar als geaccepteerd risico te beschouwen.

De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken.

Het totaal van de stortingen en onttrekkingen in de algemene reserve is terug te vinden in de Jaarrekening onder het hoofdstuk Toelichting op de balans per 31 december, Overzicht mutaties in de algemene reserve.

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit.
De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen.

De financiële positie van de gemeente wordt onder andere in beeld gebracht met kengetallen. Deze kengetallen worden voorgeschreven in het BBV. De gehanteerde kengetallen worden berekend op basis van de balans, het overzicht van baten en lasten en het overzicht van incidentele baten en lasten.
De waarden van de kengetallen zijn ingedeeld in drie categorieën. Deze categorieën sluiten aan bij de landelijk vastgestelde signaleringswaarden. Categorie A is het minst risicovol, categorie C het meest.

De normeringen bij deze kengetallen geven een indicatie van de houdbaarheid van de financiën. De kengetallen samen geven een algemeen beeld over de financiële gezondheid. Op één kengetal (belastingcapaciteit komt in categorie B) na komen de kengetallen allemaal in categorie A uit. Samen met de goede reservepositie geeft dit een positief beeld van de financiële positie.

De solvabiliteitsratio geeft aan in welke mate de gemeente aan haar financiële verplichtingen kan voldoen. Hoe hoger de ratio, hoe groter de weerbaarheid.

Anders gezegd 53,2% van het totale vermogen is eigen vermogen. Een goede score en hoger dan bij de begroting en ongeveer gelijk aan vorig jaar. Ook dit heeft te maken met minder aantrekken van leningen.

Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. De boekwaarde van de voorraden grond, kosten minus de opbrengsten in de grondexploitaties, is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop.

De (licht) negatieve uitkomsten zijn de vertaling van gunstige, winstgevende, boekwaardes. Het kengetal grondexploitatie valt daardoor in categorie A.

De structurele exploitatieruimte is van belang om te kunnen beoordelen of de structurele ruimte voldoende is om structurele lasten te dragen. De marge tussen categorie A en C is klein.

We zien een stijging van de structurele exploitatieruimte ten opzichte van vorig jaar. Dit houdt in dat de structurele baten ruim voldoende zijn om de structurele lasten te dekken.

De benutte belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Als dit percentage laag ligt, betekent dit dat de gemeente meer inkomsten uit belastingen zou kunnen verwerven. Om in aanmerking te komen voor financiële steun vanuit het Rijk (art. 12-status), moeten de lokale belastingen ten minste 120% van het landelijk gemiddelde zijn.

De belastingdruk ligt nog onder het landelijke gemiddelde, maar wel in categorie B.

In de voorgaande onderdelen is een relatie gelegd tussen het risicoprofiel en het benodigde weerstandsvermogen en zijn de financiële kengetallen uitgelicht. Gesteld kan worden dat we nog altijd een financieel gezonde gemeente zijn. Maar ondanks dat de cijfers een positief beeld laten zien, worden de financiën goed in de gaten gehouden.