Paragraaf 2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Wij voeren actief beleid op de beheersing van de risico’s die de gemeente loopt. Gekeken wordt naar de maatregelen die worden getroffen om de risico’s af te dekken. Voor de risico’s waarvoor geen maatregelen getroffen kunnen worden bijvoorbeeld omdat het verzekeren ervan te duur zou zijn, wordt ingeschat welke buffer noodzakelijk is. Dit is het weerstandsvermogen. Op basis van de continu geïnventariseerde risico’s en de beschikbare financiële middelen (weerstandscapaciteit) is het weerstandvermogen berekend. In dit risicoprofiel worden de belangrijkste trends en ontwikkelingen benoemd en meegewogen.

Door actieve risicobeheersing heeft de gemeente in beeld wat de risico’s zijn en is het mogelijk om het weerstandsvermogen te bepalen. Alle risico’s worden voor zover mogelijk twee maal per jaar herijkt en er wordt continu geanticipeerd op nieuwe risico’s. Het getoonde risicoprofiel is bepaald vanuit de inventarisatie en analyse zoals uitgevoerd tot en met 6 februari 2023. We kijken zowel terug als vooruit met als doel een actueel risicoprofiel te presenteren in deze jaarrekening. De gevolgen van de oorlog in de Oekraïne zoals onder andere de hoge grond- en brandstofprijzen, de mogelijke onzekerheden over beschikbaarheid ervan maar ook de over 2022 hoog oplopende inflatie wegen mee en zijn op diverse manieren van invloed op prestaties, resultaten en onzekerheden. De nasleep van de coronapandemie wordt ook meegewogen en is als risico nog steeds van invloed, maar over de hele breedte sterk afgenomen in het afgelopen jaar.

In het volgende overzicht worden de belangrijkste (geconsolideerde) risico's gepresenteerd die de grootste invloed hebben bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit. Bij ieder risico worden kort de beheersmaatregelen weergegeven. De lijst met belangrijkste risico’s omvat circa 91% van alle geïdentificeerde risico’s.

Op basis van de ingevoerde risico's is een risicosimulatie uitgevoerd. De risicosimulatie wordt toegepast, omdat het reserveren van het maximale bedrag (€ 11.501.000) ongewenst is. De risico's zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden.

In deze paragraaf worden de belangrijkste trends en ontwikkelingen in relatie gebracht met de risico’s van de gemeente. De gemeente kan onzekerheden positief beïnvloeden door investeringen en maatregelen te treffen. In deze paragraaf worden onzekerheden en risico’s toegelicht en daarbij worden negatieve scenario’s als input gebruikt.

Risico decentralisaties in het sociaal domein
Het doel van de decentralisaties in het sociaal domein (gestart in 2015) was/is om het beleid dichter bij de burgers te brengen en de zorg beter op de lokale behoeften af te stemmen. Inmiddels is duidelijk dat de verwachte effecten van de decentralisaties nog niet op orde zijn. Er is nog steeds sprake van een toenemend gebruik van de jeugdzorg en de maatschappelijke ondersteuning.
Decentraliseren in algemene zin is bedoeld om beter te voorzien in spreiding van bevoegdheden om zo het functioneren en presteren van het openbaar bestuur (en zijn beleid en regelgeving) te verbeteren. In praktijk blijkt dat de mate waarmee de gemeente inhoudelijk en financieel kan sturen, maar beperkt is en/of zelfs weer is afgenomen. Als er knelpunten zijn, worden deze op landelijk niveau opgepakt en vindt er op dat niveau bijstelling plaats. De stevige risico’s, die lokaal bestaan binnen de decentralisaties, zijn hierdoor evengoed beperkt te beïnvloeden en blijven onveranderd stevig.

Bedrijfsvoeringsrisico’s BAR-organisatie
De risico’s, die bestaan binnen de bedrijfsvoeringorganisatie, zijn in 2022 wat toegenomen. Het goed beveiligen van gegevens en de regelgeving hieromtrent is van invloed op de ontwikkeling van de risico’s in dit cluster. Er moeten continu stappen worden gemaakt om beheersing op een hoog niveau te houden. Dit vraagt om investeringen en doorontwikkeling op veel bedrijfsvoering elementen. Denk hierbij onder meer aan nieuwe taken, het compliant worden, zijn en blijven ten aanzien van wijzigende en nieuwe wet- en regelgeving, het beschikbaar hebben en houden van de juiste competenties en de hoge eisen aan technische oplossingen en beveiliging van data. Het risico en de onzekerheid dat dit niet of maar beperkt haalbaar is, is reëel.
De arbeidsmarkt wordt gekenmerkt door schaarste op veel specialismen binnen alle domeinen en dwingt vaker tot kostbare inhuur. Het ziekteverzuim over 2022 was hoog en is nog steeds hoog. De beoogde prestaties in de dienstverlening staan hierdoor onder druk.
De project risico’s voortvloeiend uit de op handen zijnde reorganisatie van de BAR-organisatie zijn in deze analyse nog niet uitgewerkt, omdat deze nog niet te kwantificeren zijn. Deze risico’s treft u aan in een volgende bestuurlijke verslaglegging onder project nieuwe organisaties 2024.

Risicocluster uitvoering wet- en regelgeving beveiliging data/informatie/gegevens/privacy
Dit risico hangt samen met de bedrijfsvoeringsrisico’s BAR-organisatie. De gemeente draagt echter de wettelijke aansprakelijkheid. Er is sprake van een verhoogd risico door toename gebruik digitale technologie, online informatie en thuiswerken. De digitale dienstverlening gekoppeld aan de uitvoering van de wetten en regels blijft zich in rap tempo ontwikkelen. Deze digitale transformatie van de overheidsdienstverlening resulteert meer vraag van en naar medewerkers met ict-kennis en goed ontwikkelde digitale beheersvaardigheden. Het risico dat we niet volledig aan de wetten en regels kunnen voldoen en hierdoor schade oplopen is reëel.

Risicocluster uitvoering Jeugdwet- tekorten die ontstaan in de uitvoering van de Jeugdwet
Voor kinderen en jongeren onder de 18 jaar is er de jeugdwet. In deze wet is bijna alle zorg en ondersteuning geregeld voor deze groep. Het Rijk heeft de afgelopen jaren extra incidentele middelen voor de Jeugdzorg beschikbaar gesteld. Deze dekken de structureel toenemende kosten echter niet. Een verdere toename op aanspraak van Jeugdzorg blijft daarmee nog steeds een groot risico.

Risico tekorten in openeinderegelingen Schulddienstverlening, Schuldhulp- verlening, bijzondere bijstand
De gemeente kent naast de risicoclusters met betrekking tot de Jeugdwet en de Wmo meer openeinderegelingen waarvoor risico’s zijn geclusterd. De kans dat we in de open einderegelingen van dit cluster buiten de budgetten lopen is, nu het leven in 2022 veel duurder is geworden, toegenomen.

Risico's niet te dekken binnen grondexploitaties
Op het moment van opstellen is er nog geen actualisatie van dit risico. Het betreft hier een risico-inschatting op onverhoopte overschrijding van projectreserves.

Cluster corona risicodekking Ridderkerk
De risico’s met betrekking tot de gevolgen van de coronapandemie zijn in 2022 afgenomen. De maatregelen zijn nagenoeg volledig afgeschaald met het uitblijven van een nieuwe grote besmettingsgolf. Het is wel duidelijk dat er op verschillende vlakken langzaam gevolgen zichtbaar worden in de samenleving. Het risico blijft hierdoor nog steeds aanwezig met een positieve bijstelling van de kans en daarmee de impact.

Arbeidsongeschikt van collegeleden
Dit is een geaccepteerd risico. Hiervoor wordt gekozen in plaats van een kostbare verzekering.

Oorlog in Oekraïne
De oorlog en de hier opvolgende sancties die aan Rusland zijn en worden opgelegd raken uiteindelijk iedereen in meer of mindere mate. De beschikbaarheid en de hier aan gekoppelde prijsstijgingen van levensmiddelen, bouw-, grond- en brandstoffen spelen een hoofdrol in de financiële gevolgen. Het leven is ontzettend duur geworden op alle vlakken. Begin 2023 lijkt de inflatie iets af te nemen, maar tikt nog steeds historisch hoge waarden aan. Dit alles werkt ook door in de risico’s die over de hele breedte zijn toegenomen.

De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken.

Het totaal van de stortingen en onttrekkingen in de algemene reserve is terug te vinden in de Jaarrekening onder het hoofdstuk Toelichting op de balans per 31 december, Overzicht mutaties in de algemene reserve.

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit.
De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen.

De financiële positie van de gemeente wordt onder andere in beeld gebracht met kengetallen. Deze kengetallen worden voorgeschreven in het BBV. De gehanteerde kengetallen worden berekend op basis van de balans, het overzicht van baten en lasten en het overzicht van incidentele baten en lasten.
De waarden van de kengetallen zijn ingedeeld in drie categorieën. Deze categorieën sluiten aan bij de landelijk vastgestelde signaleringswaarden. Categorie A is het minst risicovol, categorie C het meest.

De normeringen bij deze kengetallen geven een indicatie van de houdbaarheid van de financiën. De kengetallen samen geven een algemeen beeld over de financiële gezondheid. Op één kengetal (categorie B) na komen de kengetallen allemaal in categorie A uit. Samen met de goede reservepositie geeft dit een positief beeld van de financiële positie.

De solvabiliteitsratio geeft aan in welke mate de gemeente aan haar financiële verplichtingen kan voldoen. Hoe hoger de ratio, hoe groter de weerbaarheid. Anders gezegd, 59% van het totale vermogen is eigen vermogen. Een goede score en in lijn met de begroting.

Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. De boekwaarde van de voorraden grond, kosten minus de opbrengsten in de grondexploitaties, is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop.

De (licht) negatieve uitkomst in het jaar 2022 is de vertaling van gunstige, winstgevende, boekwaardes. Het kengetal grondexploitatie valt daardoor in categorie A.

De structurele exploitatieruimte is van belang om te kunnen beoordelen of de structurele ruimte voldoende is om structurele lasten te dragen. De marge tussen categorie A en C is klein.

De positieve uitkomst laat zien dat er voldoende structurele baten zijn tegenover de structurele lasten. Maar de kleine marge maakt dat de uitgaven van de gemeente nauwgezet gemonitord worden.

De benutte belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde van 2022 (€ 904). Als dit percentage laag ligt, betekent dit dat de gemeente meer inkomsten uit belastingen zou kunnen verwerven. Om in aanmerking te komen voor financiële steun vanuit het Rijk (art. 12-status), moeten de lokale belastingen ten minste 120% van het landelijk gemiddelde zijn.

De belastingdruk ligt nog onder het landelijke gemiddelde, maar wel in categorie B.

In de voorgaande onderdelen is een relatie gelegd tussen het risicoprofiel en het benodigde weerstandsvermogen en zijn de financiële kengetallen uitgelicht. Gesteld kan worden dat we een financieel gezonde gemeente zijn.